Vincent’s Japanse ideaalbeeld is de droomwereld waar iedereen in wil verdwalen

Door: Bram Barentsen 

Ik ging de koning voor en dook als eerste Vincent’s Japanse droomwereld in. Of het mijn onwetendheid was of niet, maar zonder dat ik het wist roept Van Gogh’s werk aan alle kanten Japan. Weggewuifd door een Japanse dame die sierlijk met een penseel over een groot doek danst, lopen we Van Gogh’s Japonisme tegemoet. Vincent is het resultaat.

Voor de tentoonstelling Van Gogh & Japan is meer dan vijf jaar voorbereiding voorafgegaan. ‘Ik hoop dat niemand nuchter de tentoonstelling verlaat’, zegt conservator Nienke Bakker. Nieuwsgierig naar zijn betovering stappen we meteen met beide voeten het Aziatische land in. De ruimte is een podium voor Japanse krijgers, boomgaarden, adel en traditionele kledij. Overal hangen Japanse prenten en Van Gogh’s eerste garde Japanse schilderijen.

Van Gogh ontdekt. In Parijs stuitte hij op een verzameling Japanse prenten. Hij schrijft naar zijn broer: ‘Ik heb een voorschot betaald en een grote hoeveelheid Japanse prenten gekocht. Betaal jij de rest? Hier kunnen we goed op verdienen’. Van Gogh is nooit van plan geweest zijn ontdekte schat te verkopen. De prenten waren zijn inspiratiebronnen, het behang van zijn atelier, zijn ideale Japan. Zijn utopie waar hij nooit zou komen. 

Zijn ontdekkingsreis zie je overal terug in de eerste ruimte van de tentoonstelling. Van de originele prenten inclusief punaisegaatjes tot zijn eerste verfstrepen waarmee hij de Japanse schilderkunst imiteert. ‘Ik benijd de Japanners om hun extreme zorgvuldigheid. Het is nooit saai en lijkt nooit te snel gedaan te worden. Hun werk is net zo eenvoudig als ademen,’ schreef van Gogh in een van de vele brieven naar zijn broer Theo.

Nadat ik gewend ben geraakt aan het ideale Japan, merk ik ook dat Vincent zich settelt. Verder in de tentoonstelling wordt hij steeds losser. Kopieën veranderen in eigenwijze interpretaties. Van Gogh reist af naar Zuid-Frankrijk en herontdekt kleur. De Franse perzikbomen krijgen het lichtroze van de Japanse bloemen. Er zijn er die denken de Japanse berg Fuji terug te vinden in zijn Franse landschappen. 

Japan bloeit. Van Gogh voelt zich herboren en zo is zijn werk. Hij doorbreekt alle schilderprincipes en gaat zijn eigen weg. Door zijn exotische kleurgebruik en karakteristieke schilderstrepen raak ik verdwaald in zijn schilderkunst. Hij eigent niet alleen Japan zich toe, maar ook de bezoeker. De quotes tussen de schilderijen door geven de tentoonstelling nog meer Vincent. 

Meer Vincent is letterlijk wat je ziet in de volgende ruimte. Daar hangt drie keer een zelfportret van de Hollandse meester. Van Gogh als non, het ‘Zelfportret voor de ezel’ en zijn spiegelbeeld met verbonden oor – dat laatste schilderij is sinds 1955 niet uit Engeland geweest. De harmonie tussen de drie schilderijen is een exotisch moment wat geen betere introductie had kunnen zijn voor de rest van de ruimte. 

De intense kleuren spatten ervan af. Van Gogh gaat los en is naar eigen zeggen ‘helderder dan ooit tevoren’. Het verfreliëf op de schilderijen is vakkundig aangebracht. Vincent heeft zijn landschapsstrepen verplaatst naar personen. Het is een kamer gevuld met extremen. Hij doorbreekt regels van de schilderkunst, schildert abrupte afsnijdingen en produceert knallende kleurvlakken. De mengelmoes van beeldelementen is een aangenaam doolhof. 

Vincent’s Japanse ideaalbeeld is de droomwereld waar iedereen in wil verdwalen.

Van Gogh & Japan loopt van 23 maart t/m 24 juni 2018.