De duizelingwekkende verbeelding van Piranesi

Kunsthal Rotterdam - De Italiaan Giovanni Battista Piranesi (1720–1778) wordt beschouwd als de grootste prentkunstenaar van zijn tijd. Voor het eerst in tien jaar is weer een grote Piranesi-tentoonstelling in Nederland te zien. Uit de imposante grafiekcollectie van Museum Boijmans Van Beuningen presenteert de Kunsthal ruim zeventig groot formaat prenten van Piranesi.Deze tentoonstelling is onderdeel van een serie van drie tentoonstellingen in de Kunsthal ter gelegenheid van het stadsbrede project Boijmans bij de Buren.

Als kunstenaar werd Piranesi in de achttiende eeuw bekend met zijn ‘Vedute di Roma’, een omvangrijke reeks etsen met indrukwekkende gezichten op de ruïnes en monumenten van Rome. In zijn befaamde serie prenten over kerkers, de ‘Carceri d’Invenzione’, gaf Piranesi, die van origine architect was, vorm aan zijn ruimtelijke fantasieën. Uit beide series zijn prenten van zeldzame kwaliteit te zien, evenals acht kolossale boeken waarin de duizelingwekkende verbeelding van Piranesi – als kunstenaar, onderzoeker en architect – naar voren komt. 

Vanaf het begin van zijn verblijf in Rome, in 1740, concentreert Piranesi zich op fantasievolle weergaves van de werkelijkheid. Hij wordt bekend door zijn tekeningen van monumenten in Rome en verbluffende ruïnes. Zijn ‘vrije’ opvatting zorgt voor een vruchtbare verbeelding die leidt tot bijzondere pre-Romantische ruïnefantasieën. Zo heeft hij lak aan regels en experimenteert hij met verschillende stijlen uit het verleden om tot nieuwe ontwerpen te komen. Het liefst verandert hij radicaal de bouw- en ontwerpstijl van zijn tijd. Venetiaanse rococozwierigheid, Egyptische beelden, Etruskische symbolen en Romeinse grandeur komen samen in zijn architectonische tekeningen en ontwerpen voor meubels en vazen. Piranesi houdt zich ook bezig met archeologie en zijn tekeningen van oudheden vinden net als zijn stadsgezichten gretig aftrek bij toeristen, die een culturele ‘Grand Tour’ maken door Europa ter afsluiting van hun opleiding. Zijn werk spreekt een groot publiek aan, en bepaalt in grote mate het beeld dat buitenlanders hebben van de stad Rome.

Piranesi’s wereldberoemde serie Carceri d’ Invenzione (Imaginaire kerkers, 1749-1750) laat schaduwwerelden zien die eindeloos buiten het papier door lijken te gaan, en waar het oog blijft dwalen over trappen, bruggen, galerijen en loopplanken. Hij schept hier een onderwereld van onheilspellende spelonken, en de kleine figuren die hij aan deze ruimten toevoegt - soms rustig wandelend dan weer heftig gebarend - verraden hoe nietig de mens is. De prenten zijn voor een deel realistisch, maar worden door overdrijving van perspectief, een dramatische belichting en trappen die tot ongelofelijke hoogten oprijzen, groots en imposant. Zijn etstechniek is meesterlijk, en hij verbetert voortdurend zijn werk door steeds nieuwe lijnen in etsplaten te krassen. In de tentoonstelling zijn circa twintig prenten uit zowel de eerste als de tweede ‘Carceri’ reeks te zien. Piranesi werkt tijdens zijn leven door aan deze platen, en de prenten uit de tweede editie (1761) zijn opnieuw bewerkt met meer zwart, meer detail, en daardoor nog bedreigender.

Zijn werk vormt een onuitputtelijke bron van inspiratie voor schilders, schrijvers en architecten. Zo is zijn invloed terug te vinden in het werk van architecten als Constant, Aldo Rossi en Daniel Libeskind, bij schrijvers als Aldous Huxley en meer recent in boekverfilmingen van Harry Potter en De ontdekking van de hemel.

De Kunsthal werkt mee aan het zichtbaar houden van de collectie van Museum Boijmans Van Beuningen als onderdeel van het stadsbrede project Boijmans bij de Buren. Voor een periode van januari 2019 tot en met januari 2020 zijn in samenwerking met Museum Boijmans drie tentoonstellingen in de Kunsthal te zien, waarvan Picasso op papier de eerste was. Vanaf 7 december 2019 is de laatste tentoonstelling uit de serie te zien.

Klik hier voor meer informatie over De duizelingwekkende verbeelding van Piranesi, te zien van 25 mei t/m 1 september 2019 in de Kunsthal Rotterdam.